Το αίμα κυκλοφορεί σε όλο το σώμα μας μεταφέροντας οξυγόνο και θρεπτικές ουσίες και δίνοντας ζωή και ενέργεια σε όλα τα όργανα του σώματος (μύες, έντερο, στομάχι κλπ.). Η κυκλοφορία του αίματος γίνεται με τα αγγεία που λέγονται αρτηρίες. Έτσι και η καρδιά έχει τις δικές της αρτηρίες που της επιτρέπουν να επιτελεί το έργο της (να δίνει δηλαδή αίμα σε όλον τον οργανισμό σαν αντλία που είναι). Οι αρτηρίες της καρδιάς λέγονται Στεφανιαίες Αρτηρίες. Όπως φαίνεται στη Εικόνα 1 είναι τρεις και δίνουν αίμα σε όλον τον καρδιακό μυ.

Όταν αποφραχθούν/βουλώσουν οι αρτηρίες αυτές, έχουμε την Στεφανιαία Νόσο. Αυτή μπορεί να εμφανισθεί με την μορφή της στηθάγχης (πόνος στο στήθος κατά την κόπωση), του Εμφράγματος ή του ξαφνικού θανάτου/sudden death. Όπως γίνεται κατανοητό, η μορφή της στηθάγχης είναι η περισσότερο επιθυμητή!

Πως όμως «βουλώνουν» οι Στεφανιαίες Αρτηρίες? Υπάρχουν οι προδιαθεσικοί παράγοντες που είναι: η χοληστερόλη, η αρτηριακή υπέρταση, το σάκχαρο και το κάπνισμα. Αρτηριακή πίεση πανω από 14 η «μεγάλη» και 9 η «μικρή», κακή χοληστερόλη (LDL) πάνω από 130, σάκχαρο πάνω από 110 και κάπνισμα δημιουργούν απόφραξη στα αγγεία, το αίμα δεν αιματώνει την καρδιά και το αποτέλεσμα είναι η Στεφανιαία Νόσος. Δεν πρέπει να ξεχνάμε το οικογενειακό ιστορικό καθώς και το άγχος/stress που προκαλεί σύσπαση των στεφανιαίων και που είναι …πανταχού παρόν στην σημερινή εποχή και ιδίως στην χώρα μας!

Στην βάση λοιπόν της προφύλαξης από Στεφανιαία Νόσο είναι η ρύθμιση των προαναφερθέντων παραγόντων κινδύνου. Με υγιεινοδιαιτητικές συνήθειες (διατροφή, άσκηση) ή φάρμακα που θα υποδείξει ο Καρδιολόγος, πρέπει να κρατάμε χαμηλά το άγχος, κάπνισμα, πίεση, χοληστερόλη και σάκχαρο. Βέβαια υπάρχουν και οι μη τροποποιήσιμοι παράγοντες όπως το φύλο/ηλικία (άντρες άνω των 45 και γυναίκες άνω των 55 ετών/εμμηνόπαυση), και η κληρονομικότης/η ύπαρξη πατέρα ή μητέρας με Στεφανιαία Νόσο σε μικρή ηλικία (πατέρας κάτω των 45 ετών και μητέρα κάτω των 55 ετών). Σε κάθε περίπτωση ο Καρδιολόγος θα δώσει τις κατάλληλες οδηγίες για να διορθώσουμε ή να προφυλαχθούμε από τους άνω παράγοντες.

Ας επανέλθουμε όμως στον τρόπο εμφάνισης της Στεφανιαίας νόσου: κατά την στηθάγχη όταν περπατάμε ή σηκώνουμε βάρος πονάμε στο στήθος με αντανάκλαση στα χέρια, έχουμε εφίδρωση (Εικόνα 2). Πρέπει να «τρέξουμε» στην κυριολεξία στον Καρδιολόγο μας για να γίνει η διάγνωση. Κατά το έμφραγμα έχει βουλώσει ήδη η Στεφανιαία Αρτηρία και η ζημία έχει γίνει (μικρή ή μεγάλη, δες στο επόμενο Κεφάλαιο – Καρδιακή Ανεπάρκεια). Τότε θα γίνει αγγειοπλαστική («μπαλονάκι») ή εγχείρηση (by pass) αν είναι αποφραγμένες περισσότερες της μίας αρτηρίας. Ο ασθενής μετά τις προαναφερθείσες επεμβάσεις θα παρακολουθείται τακτικά και ισοβίως από τον Καρδιολόγο του.
Απευκταία εμφάνιση της Στεφανιαίας νόσου είναι ο ξαφνικός θάνατος: ο άρρωστος πεθαίνει κατά την διάρκεια εργασίας ή ύπνου (Εικόνα 3). Συνήθως εμφανίζεται σε νέα άτομα που έχουν κάποιο πρόβλημα με την καρδιά και τα στεφανιαία αγγεία τους επί εδάφους παραγόντων κινδύνου όπως κάπνισμα, ιστορικό ή υψηλή χοληστερόλη. Το μόνο που μπορεί να βοηθήσει είναι η απινίδωση («ηλεκτροσόκ»), φθάνει να βρεθεί απινιδωτής αμέσως
Για να προλάβουμε λοιπόν τα ανεπιθύμητα αποτελέσματα της Στεφανιαίας Νόσου πρέπει να ρυθμίζουμε τους παράγοντες κινδύνου και να έχουμε επαφή με τον Καρδιολόγο μας: μία ή δύο επισκέψεις έως την εφηβεία ή την ενηλικίωση και τακτικότερη επαφή, οι άνδρες μετά τα 45, και οι γυναίκες μετά τα 55 (εμμηνόπαυση). Αν συμβεί το «κακό» (έμφραγμα) ο γιατρός μας θα μας βοηθήσει επίσης να το ξεπεράσουμε ομαλά και να μην πάθουμε και άλλο!

Εικόνα 1.

Εικόνα 2.

Εικόνα 3.

Όπως είπαμε και στο Κεφάλαιο 1, εκδήλωση της Στεφανιαίας Νόσου είναι το Έμφραγμα Μυοκαρδίου (ΕΜ). Σ’αυτό «αποφράσσεται» μία στεφανιαία αρτηρία και ο μυς της καρδιάς δεν αρδεύεται από αίμα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την δημιουργία ουλής στην καρδιά. Είναι όπως όταν είμαστε μικροί, χτυπούσαμε κατά το παιχνίδι στο γόνατο και δημιουργούνταν «κουκούδι» - ουλή. Μόνο που αυτό το «κουκούδι»/ουλή στην καρδιά έχει σαν αποτέλεσμα να νεκρώνεται τμήμα από τον καρδιακό μυ, ο οποίος χάνει μέρος από την δουλειά που έκανε πιο πριν σαν αντλία. Η καρδιά «φουσκώνει» επειδή ζορίζεται να λειτουργήσει και ανεπαρκεί (Εικόνα 1).

Επειδή λοιπόν η καρδιά ανεπαρκεί, δεν «σπρώχνει» αίμα προς τα εμπρός/προς το σώμα δηλαδή, με την δύναμη που έκανε πριν το ΕΜ. Το αίμα συσσωρεύεται στους πνεύμονες και τα πόδια (φλέβες). Ο άρρωστος με καρδ.ανεπάρκεια παρουσιάζει τα κάτωθι χαρακτηριστικά:

1.Δεν μπορεί να περπατήσει πολύ ή να εργαστεί, γιατί λόγω των υγρών στους πνεύμονες έχει δύσπνοια(πνευμονικό οίδημα). Έτσι κάθεται στο κρεβάτι.
2.Στο κρεβάτι όμως δεν μπορεί να ξαπλώσει γιατί λόγω της βαρύτητας τα υγρά συσσωρεύονται στα πνευμόνια με αποτέλεσμα μεγάλη δύσπνοια. Έτσι “ξαπλώνει” σε καθιστή θέση και μάλιστα βάζει μαξιλάρια στην πλάτη του για να ανακουφιστεί.
3.Υγρά μαζεύονται και στα πόδια του με αποτέλεσμα αυτά να είναι πρησμένα (οίδημα κάτω άκρων) και να αφήνουν εντύπωμα όταν τα πιέσουμε. Εικόνα 2.
Η θεραπεία της καρδιακής ανεπάρκειας είναι συμπτωματική, δηλ. ο γιατρός προσπαθεί να ανακουφίσει τα συμπτώματα και να παρατείνει την ζωή του ασθενούς: πρώτα είναι τα διουρητικά που «ξεφορτώνουν» τον ασθενή από τα υγρά που δεν μπορεί να «διαχειρισθεί» η καρδιά. Εκτός από τα άλλα φάρμακα, ο ασθενής πρέπει να πειθαρχήσει ώστε να λαμβάνει ορισμένη ποσότητα υγρών ημερησίως, να έχει άναλο δίαιτα και να ελέγχει το βάρος του (παραπάνω κιλά μπορεί να σημαίνουν συγκέντρωση υγρών στον οργανισμό).

Εικόνα 1.

Εικόνα 2.

α) κολπική μαρμαρυγή (με ταχυκαρδία)
Η κολπική μαρμαρυγή είναι η συχνότερη εμμένουσα αρρυθμία, η οποία προσβάλλει το 1,5 – 2% του γενικού πληθυσμού. Περισσότεροι από 6 εκατομμύρια Ευρωπαίοι υποφέρουν από κολπική μαρμαρυγή, και η επίπτωσή της υπολογίζεται ότι θα διπλασιαστεί τα επόμενα 50 χρόνια. Η επίπτωση της κολπικής μαρμαρυγής αυξάνεται με την ηλικία φτάνοντας το 5-15% στην ηλικία των 80 ετών. Δηλαδή οι ηλικιωμένοι παθαίνουν ευκολότερα κολπική μαρμαρυγή σε σύγκριση με τους νεότερους. Επίσης οι άνδρες παρουσιάζουν συχνότερα κολπική μαρμαρυγή σε σχέση με τις γυναίκες. Η κολπική μαρμαρυγή σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου και θανάτου, καθώς επίσης και με επιδείνωση της ποιότητας ζωής.
Αλλά τι είναι η κολπική μαρμαρυγή? Η καρδιά κανονικά «χτυπά» με ρυθμικό τρόπο από 50 έως 100 σφυγμούς ανά λεπτό. Οι παλμοί μετριούνται όταν βάλουμε το δάχτυλο – δείκτη μας στην κερκιδική αρτηρία (πάνω από την παλάμη μας) και μετρήσουμε πόσοι είναι ανά λεπτό. Αυτό θέλει λίγη εξάσκηση, ενώ αν βάλουμε το ηλεκτρονικό πιεσόμετρο της γιαγιάς ή θείας μας στο μπράτσο, θα μας τους βγάλει κατευθείαν. Στην κολπική μαρμαρυγή οι παλμοί είναι άρρυθμοι: τικ – τικτικτικ – τικτικ – τικ – τικ – τικτικτικ… Αυτό οφείλεται σε «εκφυλισμό» του ηλεκτρικού συστήματος της καρδιάς, αυτού δηλαδή που δημιουργεί τους ρυθμικούς σφυγμούς, και αυτό έρχεται με την ηλικία.

Η Εικόνα 1 παρουσιάζει το ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓφημα) ενός κανονικού καρδιακού σφυγμού, ενώ η Εικόνα 2 αυτού της κολπικής μαρμαρυγής. Φαίνεται καθαρά η αρρυθμία που περιγράψαμε πιο πάνω, καθώς οι αποστάσεις μεταξύ των κορυφών είναι ίσες στο 1ο ηλεκτρο-καρδιογράφημα, ενώ διαφέρουν στο 2ο.
Αλλά πόσο επικίνδυνη είναι η κολπική μαρμαρυγή για αυτόν που την έχει? Υπάρχουν δύο κίνδυνοι:
Ο πρώτος κίνδυνος είναι η ταχυκαρδία. Η κολπική μαρμαρυγή μπορεί να «έρθει» με πάνω από 100 σφυγμούς, κάτι που κουράζει την καρδιά και τον ασθενή (όπως είπαμε παραπάνω, η καρδιά για να «νοιώθει» καλά πρέπει να εργάζεται με 50 – 80 σφυγμούς/λεπτό) Στην περίπτωση αυτή ο Καρδιολόγος θα δώσει το κατάλληλο αντιαρρυθμικό για να «διώξει» την κολπική μαρμαρυγή, ή το κατάλληλο βραδυκαρδιακό για να την αφήσει με κανονικούς σφυγμούς και να προστατέψει την καρδιά.
Ο δεύτερος κίνδυνος είναι το εγκεφαλικό επεισόδιο: με την κολπική μαρμαρυγή, η καρδιά «μαρμαίρει», δηλαδή δεν χτυπά κανονικά αλλά ιριδίζει όπως το φως στο μάρμαρο. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το αίμα να μένει «στάσιμο» μέσα στην καρδιά και να σχηματίζει θρόμβους. Οι θρόμβοι αυτοί μπορεί να εμβολιστούν στις αρτηρίες του εγκεφάλου, να τις αποφράξουν και να έχουμε Αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο (ΑΕΕ) που μπορεί να σκοτώσει ή συνηθέστερα να αφήσει τον άρρωστο ανάπηρο (Εικόνα 2). Για να αποφευχθεί αυτό ο καρδιολόγος θα δώσει αντιπηκτικά φάρμακα: παλαιότερα είχαμε το σιντρόμ που έπρεπε να μετράς το αν λειτουργούσε κανονικά, με τακτική αιματολογική εξέταση όπως και δεν έπρεπε να τρως πράσινα (σαλάτα, χόρτα κλπ). Σήμερα έχουμε τα νεώτερα αντιπηκτικά (NOACs) που ο ασθενής μπορεί να τρώει ό,τι θέλει και δεν υποβάλεται σε αιματολογική εξέταση. NOACs δεν λαμβάνουν οι άρρωστοι με νεφρική ανεπάρκεια, βαλβιδική νόσο καθώς και οι έγκυες γυναίκες.

Εικόνα 1.

Εικόνα 2.

β) βραδυκαρδία
Είδαμε προηγουμένως ότι η κολπική μαρμαρυγή μπορεί να «εισβάλει» στον ασθενή με γρήγορο σφυγμό (ταχυκαρδία - πάνω από εκατό σφυγμούς ανά λεπτό).
Με το πέρασμα της ηλικίας όμως, μπορεί να εμφανισθεί και βραδυκαρδία, λόγω εκφυλισμού του σημείου της καρδιάς που δίνει (ηλεκτρικό) σήμα για τον αριθμό των σφύξεων ανά λεπτό. Οι σφυγμοί λοιπόν μπορεί να πέσουν κάτω από σαράντα το λεπτό ή ακόμα να συμβεί και παύση του καρδιακού σφυγμού για πάνω από 3 δευτερόλεπτα. Ο ασθενής τότε χάνει τις αισθήσεις του και λιποθυμάει. Μάλιστα πέφτοντας μπορεί και να τραυματιστεί.
Δεν υπάρχουν φάρμακα που αυξάνουν τους χτύπους της καρδιάς, γι’αυτό ο ασθενής θα βάλει βηματοδότη με μία απόλυτα ασφαλή διαδικασία. Έτσι όταν «πέφτουν» οι σφυγμοί του αρρώστου, αναλαμβάνει ο βηματοδότης να δίνει ρυθμό (αλλαγή μπαταρίας κάθε περίπου 10 έτη – ανάλογα με το πόσο συχνά λειτουργεί ο βηματοδότης).

α) στένωση αορτικής βαλβίδας

Εικόνα 1.

Εικόνα 2.

Εικόνα 3.

Η λειτουργία της καρδιάς είναι να δέχεται «βρώμικο» αίμα από τον οργανισμό (με CO2 – διοξείδιο του άνθρακα), να το οξυγονώνει με Ο2 από τα πνευμόνια, και να το ξαναπροωθεί προς το σώμα (για να λειτουργήσουν οι μύες, το γαστρεντερικό σύστημα, ο εγκέφαλος, κλπ).
Σε αυτήν την λειτουργία της καρδιάς βοηθούν οι βαλβίδες, που είναι σαν «πόρτες» που χωρίζουν τα δωμάτια της καρδιάς, για να μην αναμιχθεί το «βρώμικο» με το καθαρό αίμα. Οι βαλβίδες είναι τέσσερις, με σημαντικότερη την αορτική βαλβίδα. Η βαλβίδα αυτή επιτρέπει την τελική δίοδο του καθαρού αίματος προς τον οργανισμό (Εικόνα1) . Με την πάροδο της ηλικίας η βαλβίδα αυτή μπορεί να στενώσει (Εικόνα 2). Αυτό σημαίνει ότι όπως μία πόρτα δεν μπορεί να ανοίξει διάπλατα για να περάσει κόσμος, έτσι και η βαλβίδα δεν επίτρέπει την πλήρη δίοδο του καθαρού αίματος προς το σώμα, αλλά μίας μικρής ποσότητας. Αποτέλεσμα είναι να λιμνάζει αίμα προς «τα πίσω» - μέσα στην καρδιά και στα πνευμόνια.

Έχουμε λοιπόν μία περίπτωση καρδιακής ανεπάρκειας που οφείλεται σε στένωση βαλβίδας και όχι στην στεφανιαία νόσο όπως αναφέραμε στο Κεφάλαιο 2 (Εικόνα 3). Ο άρρωστος μπορεί να εμφανίζει δύσπνοια, οιδήματα κάτω άκρων, λιποθυμικές κρίσεις (γιατί ο εγκέφαλος δεν αιματώνεται καλά), πόνο στο στήθος/στηθάγχη (γιατί η καρδιά δεν αιματώνεται καλά). Δραματική επίπτωση της στένωσης αορτής μπορεί να είναι και ο αιφνίδιος θάνατος (sudden death). Η μόνη λύση είναι η χειρουργική επέμβαση (τελευταία αναπτύσεται επεμβατική μέθοδος χωρίς χειρουργική τομή). Τον κατάλληλο χρόνο θα υποδείξει ο Καρδιολόγος σε συνεννόηση με τον Καρδιοχειρουργό. Αν δεν αντικατασταθεί η βαλβίδα, υπάρχει κίνδυνος αιφνιδίου θανάτου.

β) ανεπάρκεια μιτροειδούς βαλβίδας
Η μιτροειδής βαλβίδα ελέγχει την ροή αίματος στο αριστερό μέρος της καρδιάς. Εκ γενετής μπορεί να υπάρξει εκφυλισμός της βαλβίδας (degenerative valve) ή πρόπτωση μιτροειδούς που με την πάροδο των ετών να καταλήξει σε ανεπάρκεια αυτής.

Η διάγνωση της πρόπτωσης μιτροειδούς ή ανεπάρκειας αυτής γίνεται με το υπερηχοκαρδιογράφημα – έγχρωμο triplex καρδίας, συνήθως σαν τυχαίο εύρημα σε άτομα νεαρής ηλικίας. Η πάθηση θέλει τακτική παρακολούθηση, προφύλαξη για την πιθανότητα λοίμωξης (ενδοκαρδίτιδα), ενώ όταν κρίνει ο καρδιολόγος και σύμφωνα με τις επιστημονικές οδηγίες (guidelines), θα γίνει επεμβατικά η επιδιόρθωση της βαλβίδας.